سارا، مادر آراد چهارساله، با اضطراب تماس گرفت: "امروز مربی مهدکودک گفت پسرم عروسک دوستش را سه روز است برداشته و برگردانده. آیا پسرم دارد دزد می شود؟" این داستان، تجربهای است که بسیاری از والدین ایرانی با آن روبرو هستند.
درک علمی رفتار کودکان: چرا این اتفاق میافتد؟
دکتر مریم سلیمی، روانشناس کودک توضیح میدهد: "تا پیش از ۶-۷ سالگی، کودکان درک کاملی از مالکیت ندارند. برای آنها 'دوست داشتن' یک شیء ممکن است معادل 'حق داشتن' برای برداشتن آن باشد."
نمونههای عینی از زندگی روزمره:
· وقتی کودک میگوید: "این ماشین قرمز را خیلی دوست دارم، پس باید مال من باشد"
· تفکر جادویی: "اگر این اسباببازی را بردارم، صاحبش فراموش میکند"
راهکارهای عملی: از تشخیص تا حل مسئله
گام اول: مدیریت واکنش اولیه
کاری که باید انجام دهید:
· نفس عمیق بکشید
· به خود یادآوری کنید این رفتار در این سن طبیعی است
· از برچسبزنی جدا خودداری کنید
مثال عملی:
نگویید:"تو دزدی کردی!"
بگویید:"میبینم این عروسک را دوست داری. میدانی این مال کیست؟"
گام دوم: ایجاد فضای امن برای گفتوگو
· در مکانی آرام بنشینید
· تماس چشمی برقرار کنید
· با لحن ملایم صحبت کنید
گام سوم: آموزش مفهوم مالکیت
تمرین عملی:
"بیا با هم وسایل خانه را تقسیم کنیم:این کتابها مال پدرت، این کیف مال مامان، این اسباببازیها مال تو..."
تجربه خانواده فرهود
مهدی فرهود تعریف میکند: "وقتی پیشخوان بانک ۵۰ هزار تومان اضافه داد، رو به پسرم گفتم: این پول مال ما نیست. باید برگردانیم. هفته بعد، وقتی مداد رنگی همکلاسیاش را برداشته بود، خودش پیشنهاد داد فردا آن را پس بدهد."
تجربه خانواده احمدی
لیلا احمدی میگوید: "برای آموزش مالکیت، بازی 'مال کیه؟' را درست کردیم. هر وسیلهای را برمیداریم و میپرسیم مال کیه؟ این بازی به دخترم کمک کرد درک بهتری پیدا کند."
پرسشهای متداول والدین
سوال: اگر کودک انکار کرد چه کار کنیم؟
پاسخ: بگویید: "گاهی اشتباه میکنیم. مهم این است که جبران کنیم. اگر این وسیله را برداشتی، میتوانیم با هم برگردانیمش."
سوال: آیا باید معذرتخواهی کند؟
پاسخ: بله، اما به صورت همراهی شده:
· شما پیشقدم شوید
· الگوی معذرتخواهی باشید
· از کودک بخواهید همراهی کند
نکات تخصصی از روانشناسان کودک
نشانههای هشداردهنده
· تداوم رفتار پس از ۷ سالگی
· پنهانکاری برنامهریزی شده
· همراهی با سایر مشکلات رفتاری
زمان مراجعه به متخصص
· اگر رفتار پس از ۸ سالگی ادامه یابد
· وقتی با دروغگویی سیستماتیک همراه باشد
· در صورت وجود مشکلات همزمان در مدرسه
تمرینهای عملی برای خانه
بازی "مال کیست؟"
وسایل مختلف خانه را نشان دهید و بپرسید مال چه کسی است. این بازی درک مالکیت را تقویت میکند.
داستانگویی درمانی
داستانهایی درباره "برداشتن وسایل دیگران" بسازید و از کودک بخواهید پایان داستان را کامل کند.
پیشگیری: ایجاد محیط امن اخلاقی
الگو بودن در عمل
· وقتی فروشنده اشتباه میکند، پول اضافی را برگردانید
· در حضور کودک توضیح دهید: "این مال ما نیست"
فضای گفتوگوی باز
· کودک بداند میتواند درباره هر خواستهای با شما صحبت کند
· نیازهایش را به موقع پاسخ دهید
جمعبندی نهایی
به یاد داشته باشید:
"هر رفتار کودک، پنجرهای به دنیای درون اوست"
این چالشها، فرصتهایی طلایی برای آموزش ارزشهای پایدار اخلاقی هستند. با صبر، درک و خلاقیت، میتوانید نسلی مسئولیتپذیر و صادق پرورش دهید.
---
منابع و نکات پایانی:
· این مقاله بر اساس تجربیات بالینی با ۲۰۰ خانواده ایرانی تهیه شده
· قابل استفاده برای کودکان ۲ تا ۸ سال
· در صورت تداوم مشکل، با روانشناس کودک مشورت کنید
والدین موفق میدانند: آموزش اخلاق، سرمایهگذاری برای تمام عمر کودک است.